ابن‌خیران ابوعلی حسین بن صالحاِبْنِ خَیْران، ابوعلی، حسین بن صالح (د ۳۲۰ق/۹۳۲م)، فقیه شافعی است. ۱ - زندگیبا اینکه وی یکی از بزرگ‌ترین امامان مذهب شافعی و بعد از ابن سُریج، شیخ شافعیان بغداد بوده، [۱]
ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، ج۲، ص۱۰، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۲]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، ج۳، ص۲۷۱، قاهره، ۱۹۶۴م.
از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. برخی درگذشت او را ۳۱۰ق نوشته‌اند. ۲ - مقام علمیآنچه سبکی [۴]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، ج۳، ص۲۳۰، قاهره، ۱۹۶۴م.
از ابواسحاق مروزی نقل کرده، بیانگر آن است که او از نظر علمی همتای دو فقیه معاصرش ابن سریج و اصطخری نبوده است. سبکی [۵]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، ج۳، ص۲۰۲، قاهره، ۱۹۶۴م.
ابن خیران و نیز دو فقیه مذکور را در کلام کم اطلاع دانسته است.۳ - فعالیت هاالمقتدر بالله در ۳۱۰ق/۹۲۲م از وی خواست تا منصب قضا ی بغداد را بپذیرد، اما به رغم فشارها و سختگیریهای او، آن را نپذیرفت و وزیر المقتدر ظاهراً حامد بن عباس و به گفته برخی علی بن عیسی یا ابن فرات [۸]
اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، ج۱، ص۴۶۳، بغداد، ۱۳۹۰ق.
مأمورانی گماشت تا او را در خانه‌اش زندانی کردند. [۱۰]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۶، ص۲۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۷ق.
[۱۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۵، ص۵۹، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
در این مدت که بیش از ۱۰ روز به طول انجامید، وی چندان تحت فشار بود که حتی آب آشامیدنی خود را از همسایگان می‌گرفت. چون خبر این واقعه به گوش وزیر رسید دستور داد او را آزاد کنند و گفت: خواستیم تا بدانیم که آیا در مملکت مردی هست که قضای قاضیان شرق و غرب به او پیشنهاد شود و او آن را نپذیرد. [۱۲]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۶، ص۲۴۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۷ق.
در مدتی که ابن خیران در خانه‌اش زندانی بود، مردم فرزندان خود را بدانجا می‌بردند تا این واقعه را از نزدیک دیده، برای آیندگان بازگو کنند. [۱۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۵، ص۵۹، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
او همواره ابن سریج را به سبب پذیرفتن منصب قضاوت سرزنش می‌کرد، زیرا پیش از قبول این مقام از طرف شافعی مذهبان بغداد سابقه نداشته است. [۱۴]
ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل میس، ج۱، ص۱۱۹، بیروت، دارالقلم.
۴ - ویژگی فتاواوی در فقه شافعی فتاوا ی ویژه‌ای داشت که عقیده او در جایز دانستن شهادت مولی به نفع عبدِ مکاتَب‌ِ خود و دادن زکات مالش به او [۱۵]
عبّادی، محمد، طبقات الفقهاء الشافعیة، به کوشش گوستاویتستام، ج۱، ص۶۷، لیدن، ۱۹۶۴م.
و وجوب اذان جمعه [۱۶]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، ج۱، ص۲۹، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸م.
از آن جمله است. [۱۷]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، ج۳، ص۲۷۴، قاهره، ۱۹۶۴م.
رافعی و ابوالحسین بن خیران صاحب اللطیف بسیاری از آرای وی را در مسائل مختلف فقهی در تصانیف خود آورده‌اند، [۱۸]
اسنوی عبدالرحیم طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، ج۱، ص۲۷۰، بغداد، ۱۳۹۰ق.
اما در هیچ یک از منابع سخنی از آثار علمی او به میان نیامده است.۵ - اساتید و شاگردانمشایخ و شاگردان او نیز به درستی دانسته نیست. [۱۹]
ذهبی محمد سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۵، ص۵۹، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۷ق. (۳) ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸م. (۴) ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل میس، بیروت، دارالقلم. (۵) اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق. (۶) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۷) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۸) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۹۸۵م. (۹) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمد الحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۹۶۴م. (۱۰) عبّادی، محمد، طبقات الفقهاء الشافعیة، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خیران»، ج۳، ص۱۱۸۰. |